Kategoria: Bez kategorii

Zapewnienie dobrego stanu wód Bałtyku to cel programu ochrony wód morskich – POWM, aktualizowanego przez PGW Wody Polskie.  Różnorodność biologiczna to jedna z cech świadczących o stanie naszego morza. W Dniu Różnorodności Biologicznej przypominamy o tym, że chroniąc Bałtyk zapewniamy możliwość rozwoju i utrzymanie różnorodności gatunkowej morskiej flory i fauny.

Bałtyk jest jednym z najpłytszych i najbardziej zanieczyszczonych mórz na świecie. Morze Bałtyckie otaczają wysoko rozwinięte gospodarczo kraje zamieszkane przez blisko 100 milionów ludzi. Postęp gospodarczo-społeczny z ostatniego stulecia wywarł znaczący wpływ na morskie ekosystemy regionu bałtyckiego. Dopływ biogenów do basenu morza, przełowienie i inne formy naszej działalności gospodarczej wraz z obserwowanymi zmianami klimatu nie pozostają obojętne dla występujących w Bałtyku zwierząt i roślin.

Jak wygląda bałtycka bioróżnorodność?

Ze względu na specyfikę naszego morza, gatunkami najliczniej występującymi w Bałtyku są te o wysokiej tolerancji na zmiany zasolenia jego wód. Zbyt niskie zasolenie uniemożliwia życie gatunkom typowo morskim, dlatego w Bałtyku spotykamy znacznie mniej gatunków niż w sąsiednim Morzu Północnym. Ma to oczywiście związek z ograniczoną możliwością dopływu mocno słonych wód Morza Północnego i dopływem dużej ilości wód słodkich rozbudowaną siecią rzek uchodzących do Bałtyku. Co ciekawe, niektóre zwierzęta osiągają też znacznie mniejsze rozmiary niż ich krewniacy z północy, czego najlepszym przykładem są morskie mięczaki, których wielkość możemy łatwo zweryfikować porównując muszle tych samych gatunków znalezionych na plażach Bałtyku a innych mórz. Bardzo popularna sercówka pospolita, której muszle znajdziemy nie tylko na plaży, ale także w licznych pamiątkach, w Morzu Bałtyckim osiąga wielkość 30 mm, natomiast poza Bałtykiem – nawet 50 mm. Innym przykładem jest małgiew piaskołaz, który w Bałtyku osiąga jedynie 60-80 mm, natomiast w morzach pełno słonych rosną do nawet 15 cm!

Co pływa w toni Bałtyku?[1]:

Mimo, że to foka szara jest najbardziej rozpoznawalnym przedstawicielem Morza Bałtyckiego, organizmów zamieszkujących ten akwen jest o wiele więcej. Wiele z nich jest praktycznie niezauważalne dla ludzkiego oka, a to właśnie one tak licznie zamieszkują Bałtyk. Poniżej przedstawiono grupy organizmów zamieszkujące nasze morze:

– fitoplankton – mikroskopijne organizmy roślinne (glony) biernie unoszące się w prześwietlonej warstwie toni wodnej. W fitoplanktonie Bałtyku stwierdzono obecność ponad 700 gatunków – dominują okrzemki, sinice oraz bruzdnice.

– fitobentos – rośliny porastające dno morskie. W Bałtyku w skład roślinności osiadłej wchodzą zielenice (np.: gałęzatka, taśma), brunatnice (np. morszczyn), krasnorosty (np. rozróżka i widlik) i rośliny kwiatowe (np. trawa morska).

– zooplankton – organizmy zwierzęce mniej lub bardziej biernie unoszące się w toni wodnej. W skład tej grupy wchodzą zarówno zwierzęta jednokomórkowe, jak i wielokomórkowe organizmy o złożonej budowie: wrotki, skorupiaki (np. widłonogi) oraz dorastające do kilkudziesięciu centymetrów średnicy meduzy – chełbia modra i bełtwa. Ponadto w zooplanktonie Bałtyku licznie występują larwy ryb, wieloszczetów oraz mięczaków.

– zoobentos – zwierzęta żyjące na dnie morskim. Wśród fauny dennej Bałtyku dominują przedstawiciele małży np.: omułek, sercówka, piaskołaz, rogowiec bałtycki, skorupiaków np.: pąkla, garnela, kiełż, podwój, krewetka), ślimaków np. wodożytka, wieloszczetów np. nereida oraz skąposzczetów. Najbardziej zróżnicowane zespoły denne można spotkać na dnie kamienistym.

– nekton – duże zwierzęta, aktywnie pływające w toni wodnej. W Bałtyku spotykamy 26 gatunków ryb morskich oraz kilka gatunków ryb słodkowodnych i dwuśrodowiskowych. Żyją tu cztery gatunki ssaków morskich: foka szara, foka obrączkowana, foka pospolita oraz morświn.

Bioróżnorodność, zgodnie z ramową dyrektywą ws. strategii morskiej, jest jedną z 11 cech określających jakość wód Bałtyku, określana jako różnorodność form życia na kuli ziemskiej na różnych płaszczyznach: w obrębie gatunku, między gatunkami oraz różnorodność ekosystemów. Dla poprawy  lub utrzymania dobrego stanu Morza Bałtyckiego, co 6 lat każde z państw regionu przygotowuje zestaw działań naprawczych ujętych w kierunkowym dokumencie. W przypadku Polski tym najważniejszym dokumentem strategicznym jest program ochrony wód morskich[2], którego pierwszą aktualizację (aPOWM) przygotowuje obecnie PGW Wody Polskie.

Chroń morze! Jakie działania dla bioróżnorodności zawiera program ochrony wód morskich?

Zapewnienie redukcji dopływu substancji biogennych (azotu i fosforu), powodujących niekontrolowany wzrost szkodliwych organizmów, np. sinic i właściwej różnorodności biologicznej było jednym z kluczowych zadań wyznaczonych w pierwszym programie ochrony wód morskich przygotowanym w 2016 roku. Jest to wciąż aktualny cel i wiele działań dotyczących właśnie kwestii eutrofizacji znajdzie się również w aktualizacji programu. To presja, która bezpośrednio przyczynia się do stanu wielu gatunków i ich siedlisk w Morzu Bałtyckim. Poza nimi przygotowano zestaw działań dedykowanych poprawie stanu ssaków morskich i ptaków, np. ograniczenie niepokojenia fok przez ludzi w miejscu ich rozrodu, dodanie morświna jako przedmiotu ochrony w obszarze Natura 2000 – Ławicy Słupskiej, ochrona czynna sieweczki obrożnej. To tylko niektóre z działań zaproponowanych w aPOWM, mających na celu polepszenie lub utrzymanie prawidłowego stanu bioróżnorodności, a także całego łańcucha troficznego.

Morze Bałtyckie jest domem dla wielu organizmów żywych. Człowiek, jako użytkownik tego ekosystemu, ma obowiązek nie szkodzić, a nawet pomagać organizmom w nim żyjącym. Zachowajmy bogactwo fauny i flory – chrońmy morze, razem.

[1] https://naszbaltyk.pl/bioroznorodnosc/

[2] Opracowanie programu ochrony wód morskich nakłada dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z 17 czerwca 2008 r. ustanawiająca ramy działań wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego (ramowa dyrektywa ws. strategii morskiej) oraz transponująca jej zapisy – ustawa Prawo wodne.

Rzeki stanowią nierozerwalną część Morza Bałtyckiego – aż 97% rzek kończy swój bieg właśnie na północy Polski, w zlewisku Bałtyku. Dbając o ich czystość, bezpośrednio wpływasz na poprawę stanu naszych wód morskich. Woda to nie śmietnik; chroniąc rzeki mówisz Chroń Morze!

Zachowanie właściwego stanu siedlisk i gatunków zależnych od wód, głównie związanych z dolinami rzecznymi, to obowiązek człowieka, jako użytkownika ekosystemu. Działania związane z osiągnięciem celów środowiskowych dla poszczególnych jednolitych części wód pośrednio przyczyniają się także do osiągnięcia dobrego stanu środowiska wód morskich, dzięki m.in. redukcji poziomu zanieczyszczeń w wodach dopływających do Bałtyku.

To problem złożony, którego źródłem jest zarazem działalność człowieka na samym morzu, ale również na lądzie. Nieprawidłowe gospodarowanie odpadami stanowi jedno z istotniejszych źródeł przenikania substancji szkodliwych dla środowiska do wód i do ziemi. Za 48% odpadów trafiających do morza są odpowiedzialne gospodarstwa domowe. Odpady w wodach trafiających do Bałtyku to w dużej mierze efekt wypłukiwania nielegalnych składowisk odpadów w dolinach rzecznych, umyślne wrzucanie śmieci do koryt rzek i pozostawanie ich na brzegach, wyrzucanie ich do różnej maści akwenów mających połączenie z rzekami, którymi mogą przedostać się do Bałtyku. Równie ważna jest tu właściwa gospodarka odpadami, zwłaszcza niebezpiecznymi dla ekosystemów wodnych.

Rzeki śmieci

Aż 70% masy odpadów stanowi plastik, który wpada do rzeki i przemieszcza się z nurtem, niekiedy osiadając na brzegu lub jej dnie. Tworzywo często rozpada się na drobne kawałki, prowadząc do uwalniania szkodliwego mikroplastiku. Toksyczne są resztki farb i innych substancji, które przedostają się do wód z porzuconych na dzikich wysypiskach śmieci. Część zanieczyszczeń przemieszcza się rzekami aż do samego Bałtyku. Zarówno śmieci stałe, jak substancje rozpuszczające się w wodzie, pozostawiają swój ślad i wpływają na lokalne ekosystemy i nasze zdrowie.

Odpady morskie

Odpady morskie to problem globalny. Każdego roku miliony ton śmieci lądują w morzach i oceanach, zmieniając je w największe wysypiska świata i powodując problemy środowiskowe, ekonomiczne, zdrowotne i estetyczne. Złe praktyki składowania odpadów stałych, brak infrastruktury i brak świadomości odnośnie do konsekwencji podejmowanych działań stopniowo pogarszają sytuację. Także Bałtyk jest narażony na ten problem. Od lat sukcesywnie wdrażane są kolejne działania, mające na celu uporządkowanie gospodarki odpadami, w której to coraz mocniej powinien wybrzmiewać wątek ochrony wód, zarówno śródlądowych i morskich.

Włącz się do akcji, bo dbając o rzeki chronisz Bałtyk!

Problem stale powraca, a nowe odpady pojawiają się niedługo po uprzątnięciu terenu. W ramach kampanii „Rzeka pamięta kto ją zatruwa” PGW Wody Polskie przedstawia problem zanieczyszczenia wód, edukując starszych i młodszych, dzieci, studentów, osoby aktywnie wypoczywające nad wodą oraz użytkowników wód. Motywem przewodnim kampanii jest jeden przekaz: nie pozostawiajcie śmieci nad wodą, nie zatruwajcie jej. Przekonujcie także do tego innych – swoich sąsiadów i znajomych. Uczcie swoje dzieci, że śmieci ze spaceru czy pikniku zabiera się ze sobą i wyrzuca do kosza lub kontenera. Aż 97% naszych rzek znajduje się w zlewisku Morza Bałtyckiego, dlatego pamiętajmy, że troszcząc się o rzeki chronimy też Bałtyk.

Morze Bałtyckie to jedno z najpłytszych i najbardziej zanieczyszczonych mórz na świecie. Działając na rzecz ochrony Bałtyku poprawiamy warunki życia flory i fauny, w tym rodzimych gatunków fok. Sprawdź co możesz zrobić dla morza, aby fokom żyło się coraz lepiej i chroń morze!

W ciągu ostatnich 100 lat, populacja fok w Morzu Bałtyckim drastycznie spadła.. Na szczęście od kilku lat obserwujemy wzrost ich liczebności. Niestety ich populacja w polskiej części Morza Bałtyckiego jest wciąż niezadowalająca, dlatego w ramach ochrony Morza Bałtyckiego prowadzone są działania wspierające ochronę tych zwierząt.

Podczas spaceru wzdłuż polskich plaż Bałtyku możemy spotkać odpoczywające w promieniach słońca foki. W Polsce występują trzy gatunki fok foka szara – najliczniej, foka pospolita i foka obrączkowana najrzadziej.  Foki to ssaki, bez których ciężko wyobrazić sobie krajobraz Bałtyku, dlatego to właśnie foka szara stała się symbolem projektu Wód Polskich – Chroń morze! Zdarza się, że foki w poszukiwaniu pokarmu udają się w górę rzek. Tej zimy jedna z nich pojawiła się przy stopniu wodnym we Włocławku, przepływając niemal 300-kilometrowy odcinek Wisły!

Ochrona siedlisk  fok zamieszkujących wybrzeże Bałtyku to jeden z postulatów projektu aktualizacji programu ochrony wód morskich – aPOWM. Choć w ostatnich latach obserwujemy wzrost liczebności tych zwierząt, nadal musimy kontynuować działania sprzyjające i prowadzące do ich ochrony.

Presje i oddziaływania – analiza zagrożeń dla fok

Foki potrzebują dostępu do optymalnych miejsc odpoczynku, linienia i rozrodu. W Polsce mamy do czynienia z rozwojem turystyki i  dużą presją turystyczną praktycznie na całym obszarze wybrzeża. Zdarza się, że dochodzi do płoszenia i zakłócania odpoczynku zwierząt. Również transport morski, rybołówstwo a nawet prace  hydrotechniczne, jak przebudowa falochronów czy opasek brzegowych to czynniki mogące oddziaływać na stan populacji fok.. Nie są obojętne na wprowadzane do wód substancje zanieczyszczające, jak substancje syntetyczne i niesyntetyczne, radionuklidy czy odpady, jak również hałas i eutrofizację wód.

Działania ochronne

Foka szara jest objęta ścisłą ochroną gatunkową oraz wskazana jako przedmiot ochrony w ośmiu obszarach Natura 2000 m.in. Zatoka Pucka i Półwysep Helski (PLH220032) i Ostoja w Ujściu Wisły (PLH220044 Ochrona siedlisk).

Działania ochronne powinny przede wszystkim uwzględniać wprowadzenie tzw. „bezpiecznych sieci”, pozwalających na znaczną redukcję przyłowu oraz wyznaczenie specjalnych stref ochronnych, w kluczowych dla gatunku obszarach odpoczynku, linienia i rozrodu.

Aktualizacja programu ochrony wód morskich  (aPOWM) zawiera katalog działań zmierzających do osiągnięcia dobrego stanu środowiska wód morskich – GES* na podstawie wybranych cech, w tym bioróżnorodności, o której złożoności świadczy także występowanie i stan populacji krajowych fok. Człowiek wywiera na środowisko morskie różnego typu presje, zmieniając stan środowiska morskiego, również pogarszając go.

PGW Wody Polskie odpowiada za opracowanie POWM, a  działania w ramach projektu są realizowane przez różne jednostki rządowe, samorządowe i podmioty. To także działania, które może realizować każdy z nas. Dzięki współpracy i zwiększaniu świadomości naszych obywateli możemy poprawić stan naszego Bałtyku. Dlatego Chroń morze razem z nami!