Morze Bałtyckie to jedno z najpłytszych mórz świata. Jego niewielka głębokość, w połączeniu z dużym dopływem wód słodkich, niosących ze sobą liczne ładunki biogenów, prowadzi do rozkwitu sinic. Te coraz częstsze zjawisko pojawiające się na Morzu Bałtyckim, co roku utrudnia wypoczynek wszystkim turystom, tłumnie przybywającym na nadmorskie wybrzeże. Wszystko to za sprawą eutrofizacji – nadmiernego przeżyźnienia wody.

Celem programu ochrony wód morskich – aPOWM, jest powstrzymanie zanieczyszczenia Bałtyku , a eutrofizacja jest jedną z 11 cech, od których zależy utrzymanie lub polepszenie dobrego stanu środowiska wód morskich. Jednym z podstawowych elementów negatywnie wpływających na stan Morza Bałtyckiego są biogeny – związki azotu i fosforu, które niesione są rzekami, licznie zasilającymi Bałtyk. Oba te pierwiastki w przyrodzie występują w różnych formach. Azot w środowisku  naturalnym najpowszechniej występuje w formie gazowej – N₂, stanowiąc główny składnik powietrza. Obecną formą azotu jest amoniak – NH₃ powstający w wyniku rozkładu materii organicznej. Tlenową formą związków azotu są azotany (wzór jonu azotanowego -NO₃) i azotyny (wzór jonu azotynowego -NO₂). Oba jony azotynowy i azotanowy  rozpuszczalne są w wodzie i w związku z tym razem z nią ulegają przemieszczeniu. Zmiany azotu pomiędzy poszczególnymi jego formami nazywane są obiegiem azotu w przyrodzie. W przypadku fosforu najpowszechniej występującą formą są fosforany (-PO₄). Ograniczenie dopływu tych biogenów do rzek, jest jednym z kluczowych wyzwań w ochronie Morza Bałtyckiego.

Źródło: Copernicus Sentinel Data [2021], przetworzone w Zakładzie Teledetekcji Satelitarnej, IMGW-PIB 

Źródła eutrofizacji

Zgodnie z opracowanym przez Polskę w 2020 r. BILANSEM ŁADUNKÓW ZANIECZYSZCZEŃ ODPROWADZANYCH RZEKAMI DO MORZA BAŁTYCKIEGO – PLC 7, raportowanym do HELCOM, ogólną strukturę ładunków „u źródeł”, według uwzględnionych w bilansie kategorii, przedstawia poniższa tabela. Jak widać, bezwzględnie największym źródłem, odpowiedzialnym za dwie trzecie zarówno azotu (67%), jak i fosforu (66%) docierającego do polskich wód powierzchniowych, jest rolnictwo. Drugie co do wielkości źródło, tj. oczyszczalnie komunalne odpowiada za zaledwie 9% azotu i 14% fosforu. Na trzecim miejscu, z udziałem na poziomie 7% w bilansie azotu i 5% w bilansie fosforu, plasują się ładunki transgraniczne, a tuż za nimi znajduje się tło naturalne wnoszące po 5% w odniesieniu do bilansu azotu i fosforu. Warto zauważyć, że na ilość ładunków z dwóch ostatnich wymienionych kategorii nie mamy praktycznie żadnego wpływu. Pozostałe 9 kategorii odpowiada za zaledwie 12% azotu i 9% fosforu. Ścieki sanitarne z terenów nieskanalizowanych stanowią jedynie 4% azotu i 3% fosforu.

Źródło: Opracowanie bilansu ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych rzekami do Morza Bałtyckiego – PLC 7 dla HELCOM

Poniżej przedstawiona została struktura ładunków azotu i fosforu u źródeł z uwzględnieniem podziału na pięć „regionów”, tj. Wisłę w granicach Polski, Odrę w granicach Polski, zlewnie rzek Przymorza, Pregołę i Niemen oraz zlewnie transgraniczne.