Zapewnienie dobrego stanu wód Bałtyku to cel programu ochrony wód morskich – POWM, aktualizowanego przez PGW Wody Polskie.  Różnorodność biologiczna to jedna z cech świadczących o stanie naszego morza. W Dniu Różnorodności Biologicznej przypominamy o tym, że chroniąc Bałtyk zapewniamy możliwość rozwoju i utrzymanie różnorodności gatunkowej morskiej flory i fauny.

Bałtyk jest jednym z najpłytszych i najbardziej zanieczyszczonych mórz na świecie. Morze Bałtyckie otaczają wysoko rozwinięte gospodarczo kraje zamieszkane przez blisko 100 milionów ludzi. Postęp gospodarczo-społeczny z ostatniego stulecia wywarł znaczący wpływ na morskie ekosystemy regionu bałtyckiego. Dopływ biogenów do basenu morza, przełowienie i inne formy naszej działalności gospodarczej wraz z obserwowanymi zmianami klimatu nie pozostają obojętne dla występujących w Bałtyku zwierząt i roślin.

Jak wygląda bałtycka bioróżnorodność?

Ze względu na specyfikę naszego morza, gatunkami najliczniej występującymi w Bałtyku są te o wysokiej tolerancji na zmiany zasolenia jego wód. Zbyt niskie zasolenie uniemożliwia życie gatunkom typowo morskim, dlatego w Bałtyku spotykamy znacznie mniej gatunków niż w sąsiednim Morzu Północnym. Ma to oczywiście związek z ograniczoną możliwością dopływu mocno słonych wód Morza Północnego i dopływem dużej ilości wód słodkich rozbudowaną siecią rzek uchodzących do Bałtyku. Co ciekawe, niektóre zwierzęta osiągają też znacznie mniejsze rozmiary niż ich krewniacy z północy, czego najlepszym przykładem są morskie mięczaki, których wielkość możemy łatwo zweryfikować porównując muszle tych samych gatunków znalezionych na plażach Bałtyku a innych mórz. Bardzo popularna sercówka pospolita, której muszle znajdziemy nie tylko na plaży, ale także w licznych pamiątkach, w Morzu Bałtyckim osiąga wielkość 30 mm, natomiast poza Bałtykiem – nawet 50 mm. Innym przykładem jest małgiew piaskołaz, który w Bałtyku osiąga jedynie 60-80 mm, natomiast w morzach pełno słonych rosną do nawet 15 cm!

Co pływa w toni Bałtyku?[1]:

Mimo, że to foka szara jest najbardziej rozpoznawalnym przedstawicielem Morza Bałtyckiego, organizmów zamieszkujących ten akwen jest o wiele więcej. Wiele z nich jest praktycznie niezauważalne dla ludzkiego oka, a to właśnie one tak licznie zamieszkują Bałtyk. Poniżej przedstawiono grupy organizmów zamieszkujące nasze morze:

– fitoplankton – mikroskopijne organizmy roślinne (glony) biernie unoszące się w prześwietlonej warstwie toni wodnej. W fitoplanktonie Bałtyku stwierdzono obecność ponad 700 gatunków – dominują okrzemki, sinice oraz bruzdnice.

– fitobentos – rośliny porastające dno morskie. W Bałtyku w skład roślinności osiadłej wchodzą zielenice (np.: gałęzatka, taśma), brunatnice (np. morszczyn), krasnorosty (np. rozróżka i widlik) i rośliny kwiatowe (np. trawa morska).

– zooplankton – organizmy zwierzęce mniej lub bardziej biernie unoszące się w toni wodnej. W skład tej grupy wchodzą zarówno zwierzęta jednokomórkowe, jak i wielokomórkowe organizmy o złożonej budowie: wrotki, skorupiaki (np. widłonogi) oraz dorastające do kilkudziesięciu centymetrów średnicy meduzy – chełbia modra i bełtwa. Ponadto w zooplanktonie Bałtyku licznie występują larwy ryb, wieloszczetów oraz mięczaków.

– zoobentos – zwierzęta żyjące na dnie morskim. Wśród fauny dennej Bałtyku dominują przedstawiciele małży np.: omułek, sercówka, piaskołaz, rogowiec bałtycki, skorupiaków np.: pąkla, garnela, kiełż, podwój, krewetka), ślimaków np. wodożytka, wieloszczetów np. nereida oraz skąposzczetów. Najbardziej zróżnicowane zespoły denne można spotkać na dnie kamienistym.

– nekton – duże zwierzęta, aktywnie pływające w toni wodnej. W Bałtyku spotykamy 26 gatunków ryb morskich oraz kilka gatunków ryb słodkowodnych i dwuśrodowiskowych. Żyją tu cztery gatunki ssaków morskich: foka szara, foka obrączkowana, foka pospolita oraz morświn.

Bioróżnorodność, zgodnie z ramową dyrektywą ws. strategii morskiej, jest jedną z 11 cech określających jakość wód Bałtyku, określana jako różnorodność form życia na kuli ziemskiej na różnych płaszczyznach: w obrębie gatunku, między gatunkami oraz różnorodność ekosystemów. Dla poprawy  lub utrzymania dobrego stanu Morza Bałtyckiego, co 6 lat każde z państw regionu przygotowuje zestaw działań naprawczych ujętych w kierunkowym dokumencie. W przypadku Polski tym najważniejszym dokumentem strategicznym jest program ochrony wód morskich[2], którego pierwszą aktualizację (aPOWM) przygotowuje obecnie PGW Wody Polskie.

Chroń morze! Jakie działania dla bioróżnorodności zawiera program ochrony wód morskich?

Zapewnienie redukcji dopływu substancji biogennych (azotu i fosforu), powodujących niekontrolowany wzrost szkodliwych organizmów, np. sinic i właściwej różnorodności biologicznej było jednym z kluczowych zadań wyznaczonych w pierwszym programie ochrony wód morskich przygotowanym w 2016 roku. Jest to wciąż aktualny cel i wiele działań dotyczących właśnie kwestii eutrofizacji znajdzie się również w aktualizacji programu. To presja, która bezpośrednio przyczynia się do stanu wielu gatunków i ich siedlisk w Morzu Bałtyckim. Poza nimi przygotowano zestaw działań dedykowanych poprawie stanu ssaków morskich i ptaków, np. ograniczenie niepokojenia fok przez ludzi w miejscu ich rozrodu, dodanie morświna jako przedmiotu ochrony w obszarze Natura 2000 – Ławicy Słupskiej, ochrona czynna sieweczki obrożnej. To tylko niektóre z działań zaproponowanych w aPOWM, mających na celu polepszenie lub utrzymanie prawidłowego stanu bioróżnorodności, a także całego łańcucha troficznego.

Morze Bałtyckie jest domem dla wielu organizmów żywych. Człowiek, jako użytkownik tego ekosystemu, ma obowiązek nie szkodzić, a nawet pomagać organizmom w nim żyjącym. Zachowajmy bogactwo fauny i flory – chrońmy morze, razem.

[1] https://naszbaltyk.pl/bioroznorodnosc/

[2] Opracowanie programu ochrony wód morskich nakłada dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z 17 czerwca 2008 r. ustanawiająca ramy działań wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego (ramowa dyrektywa ws. strategii morskiej) oraz transponująca jej zapisy – ustawa Prawo wodne.